BÌNH LUẬN Ý KIẾN CỦA GS VÕ TÒNG XUÂN

TS Tô Văn Trường

Dear  nhà báo Duy Chiến

Cám ơn bạn đã có nhã ý mời tôi cùng tham gia tọa đàm với Gs Võ Tòng Xuân  trên diễn đàn của VNN xung quanh vần đề hạn mặn khốc liệt đang diễn ra ở đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL).

Tôi quen biết Gs Võ Tòng Xuân từ đầu thập niên 80 (khi Gs vào thăm AIT, nơi tôi đang theo học).  Kỷ niệm đáng nhớ nhất với Gs Xuân , cách đây khoảng chục năm đã “rủ rê” tôi cùng sang Siera Leon (Tây Phi) giúp nước bạn làm thí điểm mô hình trồng lúa nước. Đây là việc làm mang tính từ thiện vì có anh Sơn là giám đốc IMC bỏ ra hàng trăm nghìn đô la để tài trợ giúp nước bạn. Ba anh em đã lặn lội, khảo sát ngoài hiện trường, Gs Xuân lo về giống lúa, biện pháp canh tác, tôi làm thủy lợi, sử dụng trạm bơm nổi đưa nước theo kênh lên cánh đồng lúa làm thí điểm. Chuyến đi năm ấy để lại biết bao kỷ niệm ở nơi xứ người, đoàn VN đã được Phó Tổng thống, và Bộ trưởng Bộ nông nghiệp Siera Leon tiếp đón trọng thị, ân cần vv...


Tôi rất tiếc vì đang bận nhiều công việc khác trong chương trình KC08/11-15 của Bộ KHCN  nên không thể  tham gia buổi tọa đàm cùng Gs Xuân. Tuy nhiên, để VNN có thêm thông tin tư liệu tham khảo, xung quanh bài phát biểu của Gs Xuân, tôi có một số ý kiến như sau:

Những năm sau giải phóng, do phải đảm bảo an ninh lương thực nên việc phát triển thủy lợi nhằm thau chua, rửa mặn, ngăn mặn giữ ngọt để trồng lúa là phù hợp. Chính GS Võ Tòng Xuân cũng là một trong những người đi đầu trong việc phát triển cây lúa ở ĐBSCL thời gian đó. Nhận thức là cả quá trình, ngành thủy lợi là phục vụ cho quy hoạch sản xuất, lúc đầu chỉ biết ngăn mặn (làm đập) trồng lúa. Sau đó, khi thấy vùng ven biển có điều kiện nuôi tôm sú nên đã coi mặn cũng là tài nguyên nên đã đổi tư duy ngăn mặn (làm đập) sang kiểm soát mặn (cống 2 chiều).

Tuy nhiên, khi an ninh lương thực đã đảm bảo, việc thay đổi cơ cấu cây trồng để làm tăng giá trị sản phẩm trên một đơn vị diện tích đã làm thay đổi quan điểm phát triển thủy lợi. Ở những vùng có điều kiện phát triển thủy sản chúng ta đã tiến hành phân gianh mặn ngọt và đưa ra những giải pháp điều tiết nguồn nước cho phù hợp với từng loại cây con. Như vậy, phát triển thủy lợi đâu phải bằng mọi giá chỉ để phát triển cây lúa.

Ai cũng biết rằng việc nuôi tôm hoặc các loại thủy sản khác có giá trị gấp nhiều lần cây lúa. Tuy nhiên, đâu phải ai cũng nuôi thủy sản được vì cần vốn lớn, gặp năm thời tiết bất thường hay do môi trường nước ô nhiễm, rủi ro lớn dễ phá sản, chưa kể sản phẩm không có đầu ra thì thủy sản cũng biến thành thủy hại. Cá tra một mình một sân chơi nhưng giá bán hiện nay còn thấp hơn giá thành sản phẩm?

Năm nay là năm xảy ra hạn nặng lịch sử, việc thiếu nước đâu chỉ ở Việt nam mà ngay cả các nước thượng nguồn như Thái Lan, Lào, Campuchia  cũng chung số phận. Việc lúa chết nhiều, dân thiếu nước sinh hoạt do thiếu nước ngọt, mặn xâm nhập sâu mà báo đài đưa tin nhiều cũng là bình thường vì nó là vấn đề thời sự nóng cũng như khi tôm chết nhiều hay những thành công trong việc làm giàu từ thủy sản họ cũng đưa lên các phương tiện thông tin đại chúng đấy thôi.

Nhìn chung, ý kiến của Gs Võ Tòng Xuân rất đáng suy ngẫm nhưng nhiều chỗ không chuản xác. Ví dụ, đừng quên rằng ngay cả vùng mặn nuôi tôm sú cũng cần phải có nước ngọt vì thời ký đầu con tôm cần độ mặn khoảng 20 phần nghìn, đến giữa thời kỳ sinh trưởng, tôm  chỉ cần độ mặn 10 phần nghìn, do đó phải có nước ngọt pha loãng với nước mặn. Thực tế đang diễn ra ở ĐBSCL nhiều nơi như hàu ở Bình Đại Bến tre, tôm sú ở Sóc Trăng đang chết hàng loạt vì hạn, mặn quá nồng độ cho phép, do không có nước ngọt để pha loãng.  Đấy là chưa nói dù ở bất cứ vùng nào cũng cần phải có nước ngọt cho dân sinh cho nên không thể nói ngọt hóa chỉ cho cây lúa như Gs Xuân bình luận.

Tôi đồng ý với Gs Xuân là phải chuyển đổi cơ cấu thời vụ cây trồng thích nghi với điều kiện tự nhiên của tùng vùng. Nước mặn cũng là tài nguyên, việc trồng lúa cũng nên giơí hạn ở những vùng có điều kiện thuận lơi về nguồn nước và vẫn phải có giải pháp thủy lợi để đảm bảo nước khi có những biến động bất thường.  Xin lưu ý, ở những vùng khác nên chuyển đổi phát triển cây, con phù hợp và phải có quy hoạch, tránh phát triển tràn lan theo phong trào, nhất là yêu cầu mặn ngọt theo kiểu sản xuất “da báo, xôi đỗ” thì không có công trình nào thích ứng nổi. 

Tôi không đồng ý với giáo sư Xuân là chỉ vì hiện tượng mà qui kết lỗi cho ngành nào đó vì việc phát triển từng ngành đều trải qua từng thời kỳ, nên việc thay đổi cho phù hợp cũng đòi hỏi như vậy. Vì vậy, dự án rà soát quy hoạch thủy lợi phục vụ tái cơ cấu ngành nông nghiệp sẽ đáp ứng phần nào nỗi bức súc của giáo sư Xuân.

Tôi thấy cần nhất đối với  VN lúc này là vấn đề thể chế, chính sách và con người phải có tầm nhìn, biết làm gì, làm như thế nào, khi nào cho thích ứng với điều kiện biến đổi khí hậu, mực nước biển dâng và tác động của các thủy điện ở thượng nguồn sông Mekong. 

Như đã trao đổi qua phone, bạn nên tiếp xúc, cố gắng mời Anh Bẩy Nhị nguyên Chủ tịch tỉnh An Giang  đã kinh qua công tác quản lý, lại là nông dân làm ăn giỏi (cả về thủy sản) có nhiều bài học thực tế tham gia tọa đàm cùng với Gs Xuân rất hữu ích cho VNN và bạn đọc. 

Chúc bạn luôn khỏe và  buổi tọa đàm thành công.

Tô Văn Trường